Endokrin bozucular, endokrin sistemi etkileyen, organizmaların yaşam süresi boyunca hastalıklara ve çeşitli işlev bozukluklarına yol açan kimyasal maddeler olarak tanımlanmaktadır. Başlıca endokrin bozucular pestisitler, fitalatlar, fitoöstrojenler, organohalojenler, ağır metaller ve bisfenol A gibi endüstriyel ürünlerdir. Endokrin bozucu kimyasallara solunan hava, tüketilen besinler ve içilen su aracılığıyla maruz kalınabilmektedir. Bunun yanı sıra sanayileşmenin artmasıyla birlikte endokrin bozucuların kişisel bakım ürünleri, temizlik ürünleri, plastik ürünler ve bebek biberonları gibi çeşitli ürünlerde kullanımına sıkça rastlanılmaktadır. Endokrin bozucular vücuda girdiklerinde östrojen, androjen ve tiroid gibi endojen hormonları taklit ederek hormon reseptörleriyle etkileşime girmekte ve bu hormonların fonksiyonlarında bozukluklara neden olmaktadır. Endokrin bozucuların hormonların üretimi, metabolizması, yıkımı ve vücuttan atılımları üzerindeki etkileri ile obezite, insülin direnci, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, mental ve nöral bozukluklar, üreme ve gelişme bozuklukları ve kanser gibi çeşitli sağlık sorunlarının gelişiminde önemli etkileri olduğu yapılan çalışmalarda bildirilmiştir. Ayrıca fetal dönem ve çocukluk döneminde endokrin bozuculara maruz kalınmasının bebek ve çocukların gelişim süreçlerini etkileyeceği ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde görülebilecek üreme sorunları, metabolik ve hormonal bozukluklara temel oluşturabileceği düşünülmektedir. Günümüzde kullanımı artan endokrin bozucu kimyasallardan tümüyle korunmak mümkün olmamaktadır. Bu nedenle endokrin bozucuların sağlık üzerindeki etkilerini en aza indirmek için yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıkları kazanılmalı, oksidatif strese karşı koruyucu etkileri olan antioksidan vitaminlerin tüketimine önem verilmeli, yiyecek hazırlamada hijyen ve sanitasyon kurallarına dikkat edilmeli, kontamine olmuş et ve balık tüketiminden kaçınılmalı ve besin satın alırken bilinçli seçimler yapılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Endokrin bozucular, sağlık, beslenme
|
