Endokrin bozucular, endokrin sistemi etkileyen, organizmalarýn yaþam süresi boyunca hastalýklara ve çeþitli iþlev bozukluklarýna yol açan kimyasal maddeler olarak tanýmlanmaktadýr. Baþlýca endokrin bozucular pestisitler, fitalatlar, fitoöstrojenler, organohalojenler, aðýr metaller ve bisfenol A gibi endüstriyel ürünlerdir. Endokrin bozucu kimyasallara solunan hava, tüketilen besinler ve içilen su aracýlýðýyla maruz kalýnabilmektedir. Bunun yaný sýra sanayileþmenin artmasýyla birlikte endokrin bozucularýn kiþisel bakým ürünleri, temizlik ürünleri, plastik ürünler ve bebek biberonlarý gibi çeþitli ürünlerde kullanýmýna sýkça rastlanýlmaktadýr. Endokrin bozucular vücuda girdiklerinde östrojen, androjen ve tiroid gibi endojen hormonlarý taklit ederek hormon reseptörleriyle etkileþime girmekte ve bu hormonlarýn fonksiyonlarýnda bozukluklara neden olmaktadýr. Endokrin bozucularýn hormonlarýn üretimi, metabolizmasý, yýkýmý ve vücuttan atýlýmlarý üzerindeki etkileri ile obezite, insülin direnci, diyabet, kardiyovasküler hastalýklar, mental ve nöral bozukluklar, üreme ve geliþme bozukluklarý ve kanser gibi çeþitli saðlýk sorunlarýnýn geliþiminde önemli etkileri olduðu yapýlan çalýþmalarda bildirilmiþtir. Ayrýca fetal dönem ve çocukluk döneminde endokrin bozuculara maruz kalýnmasýnýn bebek ve çocuklarýn geliþim süreçlerini etkileyeceði ve yaþamýn ilerleyen dönemlerinde görülebilecek üreme sorunlarý, metabolik ve hormonal bozukluklara temel oluþturabileceði düþünülmektedir. Günümüzde kullanýmý artan endokrin bozucu kimyasallardan tümüyle korunmak mümkün olmamaktadýr. Bu nedenle endokrin bozucularýn saðlýk üzerindeki etkilerini en aza indirmek için yeterli ve dengeli beslenme alýþkanlýklarý kazanýlmalý, oksidatif strese karþý koruyucu etkileri olan antioksidan vitaminlerin tüketimine önem verilmeli, yiyecek hazýrlamada hijyen ve sanitasyon kurallarýna dikkat edilmeli, kontamine olmuþ et ve balýk tüketiminden kaçýnýlmalý ve besin satýn alýrken bilinçli seçimler yapýlmalýdýr.
Anahtar Kelimeler: Endokrin bozucular, saðlýk, beslenme
|
