Sürdürülebilir sağlıklı diyetler, “çevresel etkileri düşük, ulaşılabilir, uygun maliyetli, güvenilir, eşitlikçi, kültürel olarak kabul edilebilir ve bireylerin sağlık ve refahını her yönüyle destekleyen beslenme modelleri” olarak tanımlanmaktadır. Dünyada 820 milyondan fazla insanın besinlere ulaşımı yetersiz olmakla birlikte; erken ölüm ve kronik hastalıklar ile ilişkili olan sağlıksız diyet tüketimi oldukça yaygındır. Sağlıksız ve sürdürülemez diyetler insanlar ve gezegen için küresel risk oluşturmaktadır. Bu nedenle uluslararası önemli kuruluşlar ulusal beslenme rehberlerinin sürdürülebilirlik kavramı üzerinden yeniden yenilenmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Türkiye Beslenme Rehberi’nin güncel baskısında (2022) “sürdürülebilir beslenme” şeklinde başlık yer almaktadır. Bu da ulusal rehberimizin sürdürülebilir beslenmeye yönelimini göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, ülkemize özgü beslenme rehberi önerileri ile gezegensel sınırlar dahilindeki herkes için sağlıklı beslenmenin nasıl sağlanacağını belirlemek amacıyla dönüm noktası niteliğindeki EAT-Lancet Komisyonu tarafından önerilen “Gezegen Sağlığı Diyeti” önerilerini sürdürülebilirlik ile ilişkili göstergeler kapsamında karşılaştırmaktır. Bu amaç doğrultusunda 2500 kilokalorilik ulusal ve gezegensel önerilere uygun iki ayrı diyet oluşturulmuş ve bu diyetler bazı sürdürülebilirlik göstergeleri açısından karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmada “World Wide Fund For Nature” kuruluşunun web sitesindeki hesaplayıcısı kullanılmıştır. Gezegensel diyet önerilerine kıyasla ulusal önerilere yönelik hazırlanan diyette süt ve ürünleri ve et, tavuk, balık ve yumurta için önerilen miktarlar daha yüksek iken; kurubaklagiller ve kuruyemişler için önerilen miktarlar daha düşüktür. Buna ek olarak ulusal diyetin sera gazı emisyonu ve tarım arazisi kullanımı açısından sürdürülebilirliğe yakın, ancak; biyolojik çeşitlilik kaybı, otlama arazisi, su kullanımı ve ötrofikasyon açısından sürdürülebilirlikten uzak olduğu görülmüştür. Ulusal beslenme rehberinin bu yönde geliştirilmesi için bu araştırma alanının daha fazla çalışma ile desteklenmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: beslenme rehberi, gezegen sağlığı, diyet, sürdürülebilirlik
|
