İleri glikasyon son ürünleri (AGE'ler); indirgeyici şekerler veya oksitlenmiş lipitler ile proteinlerin, amino fosfolipidlerin veya nükleik asitlerin serbest amino grupları arasındaki enzimatik olmayan reaksiyonlarla oluşturulan geniş bir heterojen bileşik grubudur. Maillard olarak isimlendirilen bu reaksiyon, termodinamik olarak kararsız Schiff bazının oluşmasıyla başlamaktadır. Bu Schiff bazları daha sonra Amadori ürünlerine dönüştürülmektedir ve Amadori ürünleri de bir dizi reaksiyona girerek AGE'leri oluşturmaktadır. AGE oluşumu, metabolizmanın normal bir parçası olarak gerçekleşmektedir ancak dokularda ve dolaşımda aşırı yüksek AGE seviyeleri kronik hastalıklar için risk teşkil edebilmektedir. Endojen AGE oluşumuna ek olarak şekerler ve/veya lipidler ve proteinler içeren gıdalara özellikle kızartma, kavurma, ızgara gibi kuru ve yüksek sıcaklıklarda pişirme işlemi uygulanması da AGE'lerin oluşumuna neden olabilmektedir ve bu besinlerin tüketimi vücuttaki AGE miktarını artırmaktadır. AGE'ler oldukça stabil olduğundan dokularda birikerek, hücresel fonksiyonlara zarar vererek başta diyabet komplikasyonları, kardiyovasküler hastalıklar, Alzheimer hastalığı ve kanser olmak üzere farklı patofizyolojik koşullara yol açmaktadır. Alzheimer hastalığı, etkilenen bireyin bilişsel ve işlevsel yeteneklerinde kademeli ve ilerleyici bir düşüş ile karakterize olan yaşlılarda en sık görülen demans türüdür. AGE'nin fizyolojik yaşlanma, Alzheimer hastalığı ve Parkinson hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklarla ilişkili olduğu gösterilmiştir. Yaşlanan beyinde hem hücre içi hem de hücre dışında biriken AGE'ler, sitokinlerin salınımını indükleyerek dolaylı bir süreç yoluyla serbest oksijen radikalleri üretebilmektedir. AGE maruziyetini ve kronik hastalık riskini azaltmak için yüksek ve kuru ısı ile pişirme işlemi uygulanmış besinlerin tüketimi azaltılarak nemli ve daha düşük sıcaklıklarda pişirme işlemi yapılan besinlerin tüketimi artırılmalı, sigara ve alkol tüketilmemeli, fiziksel olarak aktif olunmalıdır. ORCID NO: 0000-0002-6588-7664
Anahtar Kelimeler: İleri glikasyon son ürünleri, Maillard reaksiyonu, Alzheimer hastalığı
|
