Nüfus daðýlýþýna etki eden coðrafi faktörler arasýnda yükselti büyük öneme sahiptir. Türkiye’de yüksek rakýmlara çýkýldýkça nüfus yoðunluðu azalmaktadýr. Ancak bu yüksek rakýmlý bölgelerde uzun süredir yaþayan ve yüksekliklere adapte olmuþ yerli halkýn sayýsý nispeten az olmasýna raðmen, birçok insan iþ veya eðlence için yüksek rakýmlý bölgelere seyahat etmektedir. Yüksek rakýmlara çýkýldýkça oksijen basýncýnýn azalmasýna baðlý olarak, lipit, protein ve DNA hasarý ile iliþkili reaktif oksijen ve nitrojen türlerinin açýða çýkmakta bu da organizmada oksidatif stresin artmasýna neden olmaktadýr. Ayrýca yüksek rakým enzimatik ve non-enzimatik antioksidan savunma sistemini zayýflatarak oksidatif stresin etkisini artýrmaktadýr. Yüksek rakýma maruz kalan bireylerde yüksek rakým hastalýklarý denilen, kronik veya aralýklý hipoksi, akut dað hastalýðý ve yüksek rakým pulmoner ödem veya yüksek rakým serebral ödem ortaya çýkmaktadýr. Özellikle yüksek rakým hastalýklarýnýn obez veya hafif kilolu bireylerde önemli bir rol oynamaktadýr. Bu iki hastalýk arasýndaki iliþkinin obeziteye baðlý metabolik deðiþiklikler ile obeziteye baðlý kritik ventilasyon bozukluklarý arasýndaki etkileþimlerden kaynaklandýðý, bunun da yüksek rakýmlarda hipoksiyi þiddetlendirerek yüksek irtifa hastalýklarýnýn geliþimini tetikleyen hipoksemiye yol açtýðý belirtilmiþtir. Ayrýca yüksek rakýmýn vücut kompozisyonu üzerindeki etkisinin enerji harcamasýný arttýðý, toplam vücut aðýrlýðý ve vücut yað aðýrlýðý kaybýna neden olduðu gösterilmiþtir. Bu nedenle, eðlence ya da iþ amacýyla yüksek rakýmlara çýkýldýðýnda, obez veya hafif kilolu bireylerde hipoksi ve yüksek rakým hastalýðý riskinin yüksek olduðu unutulmamalýdýr. Yüksek rakým kaynaklý oksidatif hasarýn etkisini azaltmak ve istenmeyen kilo kaybýný önlemek için enerji gereksinmesine uygun yeterli ve dengeli bir beslenme ile besin çeþitliliðine dikkat edilmelidir. Bu þekilde besinlerle yeterli antioksidan alýnýmý saðlanabilir.
Anahtar Kelimeler: Yüksek- Rakým, Oksidatif Stres, Obezite, Antioksidanlar, Beslenme.
|
