Sürdürülebilir saðlýklý diyetler, “çevresel etkileri düþük, ulaþýlabilir, uygun maliyetli, güvenilir, eþitlikçi, kültürel olarak kabul edilebilir ve bireylerin saðlýk ve refahýný her yönüyle destekleyen beslenme modelleri” olarak tanýmlanmaktadýr. Dünyada 820 milyondan fazla insanýn besinlere ulaþýmý yetersiz olmakla birlikte; erken ölüm ve kronik hastalýklar ile iliþkili olan saðlýksýz diyet tüketimi oldukça yaygýndýr. Saðlýksýz ve sürdürülemez diyetler insanlar ve gezegen için küresel risk oluþturmaktadýr. Bu nedenle uluslararasý önemli kuruluþlar ulusal beslenme rehberlerinin sürdürülebilirlik kavramý üzerinden yeniden yenilenmesi gerektiðini belirtmiþlerdir. Türkiye Beslenme Rehberi’nin güncel baskýsýnda (2022) “sürdürülebilir beslenme” þeklinde baþlýk yer almaktadýr. Bu da ulusal rehberimizin sürdürülebilir beslenmeye yönelimini göstermektedir. Bu çalýþmanýn amacý, ülkemize özgü beslenme rehberi önerileri ile gezegensel sýnýrlar dahilindeki herkes için saðlýklý beslenmenin nasýl saðlanacaðýný belirlemek amacýyla dönüm noktasý niteliðindeki EAT-Lancet Komisyonu tarafýndan önerilen “Gezegen Saðlýðý Diyeti” önerilerini sürdürülebilirlik ile iliþkili göstergeler kapsamýnda karþýlaþtýrmaktýr. Bu amaç doðrultusunda 2500 kilokalorilik ulusal ve gezegensel önerilere uygun iki ayrý diyet oluþturulmuþ ve bu diyetler bazý sürdürülebilirlik göstergeleri açýsýndan karþýlaþtýrýlmýþtýr. Karþýlaþtýrmada “World Wide Fund For Nature” kuruluþunun web sitesindeki hesaplayýcýsý kullanýlmýþtýr. Gezegensel diyet önerilerine kýyasla ulusal önerilere yönelik hazýrlanan diyette süt ve ürünleri ve et, tavuk, balýk ve yumurta için önerilen miktarlar daha yüksek iken; kurubaklagiller ve kuruyemiþler için önerilen miktarlar daha düþüktür. Buna ek olarak ulusal diyetin sera gazý emisyonu ve tarým arazisi kullanýmý açýsýndan sürdürülebilirliðe yakýn, ancak; biyolojik çeþitlilik kaybý, otlama arazisi, su kullanýmý ve ötrofikasyon açýsýndan sürdürülebilirlikten uzak olduðu görülmüþtür. Ulusal beslenme rehberinin bu yönde geliþtirilmesi için bu araþtýrma alanýnýn daha fazla çalýþma ile desteklenmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: beslenme rehberi, gezegen saðlýðý, diyet, sürdürülebilirlik
|
