Ýleri glikasyon son ürünleri (AGE'ler); indirgeyici þekerler veya oksitlenmiþ lipitler ile proteinlerin, amino fosfolipidlerin veya nükleik asitlerin serbest amino gruplarý arasýndaki enzimatik olmayan reaksiyonlarla oluþturulan geniþ bir heterojen bileþik grubudur. Maillard olarak isimlendirilen bu reaksiyon, termodinamik olarak kararsýz Schiff bazýnýn oluþmasýyla baþlamaktadýr. Bu Schiff bazlarý daha sonra Amadori ürünlerine dönüþtürülmektedir ve Amadori ürünleri de bir dizi reaksiyona girerek AGE'leri oluþturmaktadýr. AGE oluþumu, metabolizmanýn normal bir parçasý olarak gerçekleþmektedir ancak dokularda ve dolaþýmda aþýrý yüksek AGE seviyeleri kronik hastalýklar için risk teþkil edebilmektedir. Endojen AGE oluþumuna ek olarak þekerler ve/veya lipidler ve proteinler içeren gýdalara özellikle kýzartma, kavurma, ýzgara gibi kuru ve yüksek sýcaklýklarda piþirme iþlemi uygulanmasý da AGE'lerin oluþumuna neden olabilmektedir ve bu besinlerin tüketimi vücuttaki AGE miktarýný artýrmaktadýr. AGE'ler oldukça stabil olduðundan dokularda birikerek, hücresel fonksiyonlara zarar vererek baþta diyabet komplikasyonlarý, kardiyovasküler hastalýklar, Alzheimer hastalýðý ve kanser olmak üzere farklý patofizyolojik koþullara yol açmaktadýr. Alzheimer hastalýðý, etkilenen bireyin biliþsel ve iþlevsel yeteneklerinde kademeli ve ilerleyici bir düþüþ ile karakterize olan yaþlýlarda en sýk görülen demans türüdür. AGE'nin fizyolojik yaþlanma, Alzheimer hastalýðý ve Parkinson hastalýðý gibi nörodejeneratif hastalýklarla iliþkili olduðu gösterilmiþtir. Yaþlanan beyinde hem hücre içi hem de hücre dýþýnda biriken AGE'ler, sitokinlerin salýnýmýný indükleyerek dolaylý bir süreç yoluyla serbest oksijen radikalleri üretebilmektedir. AGE maruziyetini ve kronik hastalýk riskini azaltmak için yüksek ve kuru ýsý ile piþirme iþlemi uygulanmýþ besinlerin tüketimi azaltýlarak nemli ve daha düþük sýcaklýklarda piþirme iþlemi yapýlan besinlerin tüketimi artýrýlmalý, sigara ve alkol tüketilmemeli, fiziksel olarak aktif olunmalýdýr. ORCID NO: 0000-0002-6588-7664
Anahtar Kelimeler: Ýleri glikasyon son ürünleri, Maillard reaksiyonu, Alzheimer hastalýðý
|
