Beslenme eðitimleri bireylere saðlýklý beslenme davranýþ kazandýrmada en önemli etmenlerden biridir. Eðitimler tasarlanýrken ve uygularken davranýþ deðiþikliði teorilerinin ve modellerinin kullanýlmasý, eðitimin etkinliðini artýrmak için kanýtlanmýþ stratejilerden yararlanmasýný saðlar. Bu çerçevede beslenme davranýþlarýnýn deðiþtirilmesinde literatürde kullanýlan eðitim teorileri ve modelleri incelenmiþtir. Bunlar; Sosyal Biliþsel Teori (SBT), Transteorik Model (TTM), Biliþsel Davranýþ Teorisi (BDT) ve Planlý Davranýþ Teorisi (PDT) dir. Sosyal Biliþsel Teori bireylerin gözlemleyerek öðrendiði fikrine dayanarak, sosyal etkileþimleri, deneyimleri ve medyayý gözlemleyerek öðrenmeye dayanýr. Anlamak, tahmin etmek ve davranýþ deðiþikliði için bir yapý oluþturur. Deðiþiklikler; ilgi, hafýzada tutma, tekrarlama ve motivasyon gibi dört koþula göre düzenlenir. Transteorik Model; davranýþtaki bir deðiþikliðin ani olmadýðýný, bunun yerine bir süreç olduðunu ve farklý insanlarýn farklý deðiþim ve hazýrlýk aþamalarýnda olduðunu belirtir. Yanlýþ davranýþlarýn tekrarý ve deðiþimin önceki aþamalarýna geri dönme olasýlýðý, farklý aþamalarda meydana gelebilen doðal bir durumdur çünkü insanlar deðiþimin sonraki aþamalarýna ancak deneyim yoluyla ve gerekli olaný elde ederek girebilirler. Biliþsel Davranýþ Teorisi; bazý direktif ve eylem odaklý bir yaklaþým kullanýr. Plansýz düþünme ve hareket etme kalýplarýný keþfeder, tanýmlar ve analiz eder. Tüm davranýþlarýn öðrenildiði, çevresel ve iç faktörlerin kiþinin davranýþýyla iliþkili olduðu varsayýmýna dayanýr. Planlý Davranýþ Teorisi; davranýþýn kavramsal olarak baðýmsýz üç belirleyici olduðunu belirtir. Bu yapýlar davranýþa yönelik tutum, öznel norm, algýlanan davranýþsal kontrol þeklindedir. Davranýþ teorisine dayalý müdahalelerin, teorik yaklaþýmlardan daha etkili olduðu bildirilmektedir. Diyetisyenlerin teoriye dayalý davranýþ deðiþikliði stratejileri konusunda bilgi sahibi olmasýnýn beslenme eðitimlerinin etkinliðini artýrmada yararlý olacaðý bildirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: beslenme, eðitim, davranýþ, model, teori
|