İnsan sağlığını bozacak şekilde kirletici gaz (ozon, karbonmonoksit, hidrokarbonlar, azot dioksit...) ve partikül maddelerle (polen, mantar, bakteri ...) içeriğinin değişmesine hava kirliliği denir. Atmosfer kirliliği ve kapalı ortam kirliliği olarak ikiye ayrılır. Partikülün zararlı etkileri; fibrotik reaksiyona neden olup olmamasına, kimyasal yapısına, amorf bir şekle sahip olup olmaması ve partikülün aerodinamik çapına bağlıdır. Aerodinamik çapı 10 mikrondan daha büyük olan partiküller, alveollere kadar ulaşamazlar, mukosiliyer sistem tarafından tutulur ve geri atılırlar. Ancak 10 mikrondan küçük olan partiküller, alveollere kadar ulaşabilirler ve kardiyovasküler sistem mortalite ve morbiditesine neden olabilir. Bu büyüklükteki partiküllerin solunan havadaki yoğunluğu kirliliği ölçmede kullanılır ve “hava kalitesi indeksini” belirler. Bu indeks belli bir bölgedeki hava kalitesini belirlemek için kullanılır. Türkiye’de 2015 yılı için izin verilen 10 mikrondan küçük partikül değerlerine göre, 81 ilin ancak 43 (%53) ünün; Avrupa Birliği hava kalitesi limitine göre 19’unun (%33), Dünya Sağlık Örgütü hava kalitesi limitine göre ise sadece Çankırı’nın izin verilen sınırın altında hava kalitesine sahip olduğu görülmüştür. Hava kirliliğinin mortalite ve morbidite için önemli ve değiştirilebilir bir risk faktörü olduğu pek çok çalışmada gösterilmiştir. Hava kirliliği, dünya çapında ölüm nedenleri arasında, hipertansiyon, sigara ve kötü beslenmeden sonra dördüncü sıradadır. Hava kirliliği 2019'da tahmini 6,7 milyon ölüme neden olurken, bunun % 50'si kardiyovasküler hastalıklara bağlanmaktadır. Hava kirliliği, kardiyovasküler sistem üzerinde oksidatif stress, tansiyon değişikliği, endotel disfonksiyonu, ateroskleroz, otonom disfonksiyon, inflamasyon, hemostatik sistem ve aritmi gibi birçok değişikliğe neden olabilirler. Klinik çalışmalar partikül madde'nin gaz'lara göre sağlık üzerinde (özellikle de kardiyovasküler sistem) daha zararlı olduğunu göstermiştir. Partikül maddeye hem akut hem de kronik maruziyet, iskemik ve trombotik kalp yetmezliği ve inme de dahil kardiyovasküler ölüm riskinde artışa neden olmaktadır. Yine partikül madde kirliliği kendi direkt kardiyotoksik olduğu gibi, endokrin sistemi bozarak diyabet ve obeziteye neden olarak inderekt olarak kardiyovasküler sisteme zarar verir. Hava kirliliği büyüyen bir halk sağlığı sorunudur ve hava kirliliğine bağlı ölümlerin 2050 yılına kadar ikiye katlanması beklenmektedir.
Bu büyük tehlikenin sağlığa zararlı etkilerini en aza indirmek için kirli havanın sağlığımıza olan toksik etkilerinin daha iyi anlaşılması gerekir. Bu nedenle, gün geçtikçe daha da kirlenecek olan havamızın, sağlıklı seviyelerde tutulması için yapılması gerekenler çok önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Hava kirliliği, kardiyovasküler sistem, kardiyovasküler hastalıklar
|
