Beslenme eğitimleri bireylere sağlıklı beslenme davranış kazandırmada en önemli etmenlerden biridir. Eğitimler tasarlanırken ve uygularken davranış değişikliği teorilerinin ve modellerinin kullanılması, eğitimin etkinliğini artırmak için kanıtlanmış stratejilerden yararlanmasını sağlar. Bu çerçevede beslenme davranışlarının değiştirilmesinde literatürde kullanılan eğitim teorileri ve modelleri incelenmiştir. Bunlar; Sosyal Bilişsel Teori (SBT), Transteorik Model (TTM), Bilişsel Davranış Teorisi (BDT) ve Planlı Davranış Teorisi (PDT) dir. Sosyal Bilişsel Teori bireylerin gözlemleyerek öğrendiği fikrine dayanarak, sosyal etkileşimleri, deneyimleri ve medyayı gözlemleyerek öğrenmeye dayanır. Anlamak, tahmin etmek ve davranış değişikliği için bir yapı oluşturur. Değişiklikler; ilgi, hafızada tutma, tekrarlama ve motivasyon gibi dört koşula göre düzenlenir. Transteorik Model; davranıştaki bir değişikliğin ani olmadığını, bunun yerine bir süreç olduğunu ve farklı insanların farklı değişim ve hazırlık aşamalarında olduğunu belirtir. Yanlış davranışların tekrarı ve değişimin önceki aşamalarına geri dönme olasılığı, farklı aşamalarda meydana gelebilen doğal bir durumdur çünkü insanlar değişimin sonraki aşamalarına ancak deneyim yoluyla ve gerekli olanı elde ederek girebilirler. Bilişsel Davranış Teorisi; bazı direktif ve eylem odaklı bir yaklaşım kullanır. Plansız düşünme ve hareket etme kalıplarını keşfeder, tanımlar ve analiz eder. Tüm davranışların öğrenildiği, çevresel ve iç faktörlerin kişinin davranışıyla ilişkili olduğu varsayımına dayanır. Planlı Davranış Teorisi; davranışın kavramsal olarak bağımsız üç belirleyici olduğunu belirtir. Bu yapılar davranışa yönelik tutum, öznel norm, algılanan davranışsal kontrol şeklindedir. Davranış teorisine dayalı müdahalelerin, teorik yaklaşımlardan daha etkili olduğu bildirilmektedir. Diyetisyenlerin teoriye dayalı davranış değişikliği stratejileri konusunda bilgi sahibi olmasının beslenme eğitimlerinin etkinliğini artırmada yararlı olacağı bildirilmektedir.
Anahtar Kelimeler: beslenme, eğitim, davranış, model, teori
|
